مبحثی که اکثر دانش آموزان با آن مشکل دارند و یکی از سوالات همیشگی زبان فارسی می باشد، تکواژ و واژه می باشد.

در این جا با توضیح چند مثال توضیحات لازم را در این مورد خواهم داد.

1)      در عبارت" شاعر زمان ما قبل از آن که به زندگی بیندیشد به این می اندیشد که در تاریخ ادبیات آیا کدام تجربه را به نام او خواهند نوشت."  چند واژه و چند تکواژ وجود دارد؟

در ابتدا باید بگم که برای تسلط بر این مبحث باید خیلی تمرین کنید. سعی کنید از جملات کتاب ادبیات هاتون استفاده کنید چون همیشه از اون جا براتون جمله ها رو می آرن و جزو سوال های همیشگی است. کلا درس 2 زبان فارسی خیلی مهم است.

اما قواعد کلی که در این باره وجود دارد:

تکواژ: جزو واحدهای زبان می باشد که از یک یا چند واج(کوچک ترین واحد) تشکیل شده. یا اگر واژه ها را تفکیک کنیم به آخرین جزئی که می رسیم و قابل تفکیک نیست، تکواژ می گوییم. در واقع توجه کنید که آن کلمه ای را که به عنوان تکواژ شناخته اید نباید بی معنی باشد زیرا یا تکواژ آراد است که معنا و کاربرد مستقلی دارد مانند اسامی کاملی مثل: کتاب، گوسفند، میز، همیشه، کودک، خوب. که قابل تفکیک نمی باشند. و یا تکواژ وابسته می باشند که کاربرد و معنای کاملی ندارند و در ساختمان واژه های دیگر به کار می رن. مثل: بان، ی، مند، با، گار، تر.

به طور کلی نمودار تکواژ به این شکل است:

  قاموسی: مثل : کتاب، خانه، انسان ...

آزاد:     

              دستوری: مثل: از، زیرا، برای .....

              اشتقاقی: مثل: "ستان" در گلستان، "مند" در هنرمند، "با" در باسواد ....

وابسته: 

 تصریفی: مثل: "ان" در درختان، "تر" در مهم تر، "ها" در فرش ها...{ علامت های جمع، تر، ترین، "ی" نشانه ی نکره، "ن"، "می" وشناسه های فعل، } نمی روند: ن: تصریفی/ می:تصریفی/ رو:آزاد/ - ند:تصریفی

این نمودار رو خیلی خوب یاد بگیرید، اگر دیدید که نمی تونید خوب تکواژها رو تشخیص بدید، بدونید که این ها رو خوب یاد نگرفتید.

نکات دیگر:

1)      کسره ی بین دو واژه(= نقش نمای اضافه= - یک تکواژ است. کار مفید: کار/  - / مفید/

2)      شناسه های فعل ها: (م/ی/ - د/ یم/ ید/ - ند/) چه مذکور باشند چه نباشند، تکواژند. به بیان دیگر برخی از فعل ها مثل(سوم شخص مفرد فعل های ماضی(به جز ماضی التزامی: نوشته باشد)، فعل های امر مفرد، و سه فعل "است، هست، نیست" شناسه ندارند، اما شناسه ی محذوف آن ها به عنوان تکواژ صفر Ø در شمارش تعداد تکواژها یک تکواژ شمرده می شود. درواقع ما هرگز فعل یک تکواژی نداریم و حداقل تکواژهای یک فعل، دو تا است. بن فعل+ شناسه(چه محذوف و چه مذکور)

    می نوشت: می/ نوشت/Ø/ : سوم شخص مفرد ماضی استمراری"او" می باشد.

نمی رفته است: ن/ می/ رفت/ -ه/ است/Ø/

3)      بن های ماضی و مضارع فعل ها، تکواژ آزاد محسوب می شوند. دانا: دان(آزاد)/ ا(وابسته)

خداشناس: خدا(آزاد)/ شناس(آزاد)/

4)      علامت های جمع هم یک تکواژاند. کتاب ها: کتاب/ ها/،  دانشمندان: دان/ - ش/ مند/ ان/

5)      کسره ی زیر کلمات (برای ، از برای ، بهر ، بدون ...) که واج - در این گونه حروف اضافه متعلق به خود واژه ها هستند و نقش نمای اضافه نیستند، یک تکواژ جدا محسوب نمی شوند. از بهر: /از/ بهر/ ، بدون: /بدون/

6)      صامت های میانجی تکواژ به حساب نمی آیند. می گویم: می/گو/-م/ (صامت میانجی "ی" قبل از "م" صامت میانجی است و مستقلا یک تکواژ محسوب نمی شود.)، دانایان: دان/ا/ان/ ("ی" صامت میانجی است) ، هفتگی: هفت/ -ه/ ی/ ("گ" صامت میانجی است)

واژه: از یک یا چند تکواژ ساخته شده است و معنای مستقل (مثل: قلم، دانشمند، نمی نوشت) یا غیر مستقلی(مثل: از، در، که، با، تا، را) دارد. یا در ساختار جمله مفهوم پیدا می کند. مثل: نقش نمای اضافه( - )، حروف پیوند "و" و "ی" اسنادی در "تویی" (تو هستی).

1)      نقش نمای اضافه یک واژه محسوب می شود. دانش آموز هوشمند: دانش آموز/ - / هوشمند/

2)      علامت های جمع و شناسه ها ی فعل واژه محسوب نمی شوند. فعل ها کلا یک واژه اند. کلمات همراه با جمع شان هم یک واژه اند. کتاب ها: کتاب ها/  ، شهیدان : شهیدان/ ،  رفته بود: رفته بود/

3)      حرف ربط و حروف اضافه خود یک واژه اند: من دیروز یکی از دوستانم را در خیابان دیدم. من/دیروز/یکی/از/دوستانم/ را/دیدم/

4)      تمام وابسته های پیشین و پسین اسم جزو خود واژه هستند و جدا محسوب نمی شوند.

·         حالا به مثالمون بر می گردیم: در عبارت" شاعر زمان ما قبل از آن که به زندگی بیندیشد به این می اندیشد که در تاریخ ادبیات آیا کدام تجربه را به نام او خواهند نوشت."  چند واژه و چند تکواژ وجود دارد؟

متنتون رو خیلی خوب بخونید. برای مثال در این مثال تاریخ ادبیات را به دو شکل می شود خواند. یکی بدون نقش نمای اضافه و دیگری با آن. اما دراین جا با نقش نما را در نظر گرفته اند.

تکواژ: شاعر/-/ زمان/-/ما/قبل/از/آن/که/به/زنده/ی/ب(ی)/اندیش/-د/ به/این/می/اندیش/-د/که/در/تاریخ/-/ادب/ی/ات/ آیا/کدام/تجربه/را/به/نام/-/او/خواه/-ند/نوشت (38 تکواژ)

واژه: شاعر/-/ زمان/ -/ ما/ قبل/ از/ آن/ که/ به/ زندگی/ بیندیشد/ به/ این/ می اندیشد/ که/ در/ تاریخ/-/ ادبیات/ آیا/ کدام/ تجربه/ را/ به/ نام/ -/ او/ خواهند نوشت. (29 واژه)

·         "در شعر"باغ من" شاعر به توصیف پاییز می پردازد و پاییز را نه فصل بی حاصلی و خشکی و نازیبایی، که مظهر زیبایی و پادشاه فصل ها می داند." چند واژه و چند تکواژ وجود دارد؟

تکواژ: در/ شعر/-/باغ/ -/ من/ شاعر/ به/ توصیف/-/ پاییز/ می/ پرداز/ -د/ و/ پاییز/ را/ نه/ فصل/ -/ بی/ حاصل/ی/ و/ خشک/ی/ و/ نا/ زیب/ا/ یی/ که/ مظهر/ -/ زیب/ ا/ یی/ و/ پادشاه/ -/ فصل/ ها/ می/ دان/ -د/ (45 تکواژ)

واژه: در/ شعر/-/ باغ/ -/ من/ شاعر/به/ توصیف/-/ پاییز/ می پردازد/ و/ پاییز/ را/ نه/ فصل/-/ بی حاصلی/ و/ خشکی/ و/ نازیبایی/ که/ مظهر/-/ زیبایی/ و/ پادشاه/ -/ فصل ها/ می داند/ (32 واژه)

سعی کنید مثال های زیادی رو در این زمینه کار کنید تا وقتی که کاملا مسلط شید. بدونید که سر جلسه کنکور هر سوالی تازگی خودشو داره، یعنی ممکنه که شما خیلی در این مبحث مهارت داشته باشید اما سوالی که اومده فقط  تو یک کلمه اش شک دارید و همین باعث می شه که تکواژ و واژه ها رو درست نشمارید. پس خودتون رو برای این طور مواقع آماده کنید. همون طور که گفتم همیشه این جمله ها رو از کتاب های ادبیات و زبان فارسی تون می آرن، پس همون ها بعد از تسلط کامل روی قواعد تکواژ و واژه، بهترین تمرین اند.